Πωγώνι Ιωαννίνων, άφθαρτο στο χρόνο

Μέσα από ένα συναρπαστικό οδοιπορικό στην παραμεθόριο Ήπειρο, σ’ έναν τόπο αναλλοίωτο στο χρόνο που τον αγκαλιάζει από παντού η ζωογόνα φύση, ανακαλύπτουμε το Πωγώνι, έναν διαφορετικό προορισμό.

Είτε κοιτάς προς την Ελλάδα είτε προς την Αλβανία η φύση αδιάσπαστη απλώνεται μέχρι εκεί που φθάνει το μάτι σβήνοντας τις διαχωριστικές γραμμές που χωρίζουν τα κράτη και τους λαούς. Εδώ στο Πωγώνι, στο βόρειο άκρο του νομού Ιωαννίνων στα σύνορα με την Αλβανία, όπου και να γυρίσεις το βλέμμα θα αντικρίσεις βουνά, ακρώρειες και χαμηλούς κυματισμούς λόφων να τελειώνουν και χάνονται προς τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Απέραντα, θαλερά δρυοδάση, γοργόνερα ποτάμια και μικρές γαλαζωπές λίμνες υπάρχουν παντού. Ταυτόχρονα όμως, το βλέμμα θα σκοντάψει σε πέτρινα χωριά που μοιάζουν χωμένα στην αγκαλιά μιας κατάφυτης τοπιογραφίας.

Πωγώνι, τι πρέπει να ξέρετε πριν ξεκινήσετε

Αν και η γεωγραφική γειτνίαση του Πωγωνίου με το κοντινό Ζαγόρι είναι πασιφανής, στο Πωγώνι δεν θα βρείτε τις  τουριστικές ανέσεις και τις υποδομές που υπάρχουν στα πανέμορφα Ζαγοροχώρια. Λειτουργούν βέβαια κάποιοι καλοί ξενώνες και ενοικιαζόμενα δωμάτια, όμως αυτά είναι μετρημένα στα δάκτυλα. Έτσι σήμερα  αρχές του 21^ου αιώνα ο φυσικός και πολιτισμικός χώρος του  Πωγωνίου αποδεικνύεται η χαρά του ανήσυχου ταξιδευτή που έχει στο αίμα του το μικρόβιο της περιπλάνησης και θέλει να ξεφύγει από τα τετριμμένα, να γνωρίσει αυθεντικούς ανθρώπους και τόπους, τους οποίους δεν αλλοίωσε ο τουρισμός,  να περπατήσει σε μοναχικά μονοπάτια, να εξερευνήσει ξεχασμένα μοναστήρια, να περιηγηθεί στα καλντερίμια έρημων, ιστορικών χωριών που κάποτε έσφυζαν από ζωή.

Ας βάλουμε όμως τα πράγματα σε μια σειρά, τουλάχιστον από ταξιδιωτικής άποψης.  Χρησιμοποιώντας καλούς ασφαλτοστρωμένους δρόμους, θα σας προτείνουμε  έναν μεγάλο οδικό κύκλο που τρέχει πάνω στη μεθοριακή γραμμή Ελλάδας -Αλβανίας και περνά μέσα ή κοντά από τα σημαντικότερα χωριά του Πωγωνίου. Τώρα, εσείς, ανάλογα το χρόνο και τη διάθεσή σας, μπορείτε να ξεφύγετε από την προτεινομένη πορεία και να «χαθείτε» στο άγνωστο μαγικό κόσμο του «ανεξερεύνητου Πωγωνίου».

Πως θα φτάσετε με ασφάλεια στο Πωγώνι 

Το Δελβινάκι- το πιο μεγάλο από τα χωριά της περιοχής – βρίσκεται σχεδόν πάνω στον κεντρικό δρόμο Καλπακιού – Κακαβιάς,  απέχει από τα Ιωάννινα  55 χιλιόμετρα και προτείνεται για να ξεκινήσετε την περιήγησή σας. Το κεφαλοχώρι της Βήσαννης με εύκολη πρόσβαση τόσο από το Ιωάννινα (50 χιλιόμετρα), όσο και από την Κόνιτσα  (48 χλμ.),  ενδείκνυται ως αφετηρία για εξερευνήσεις. Επίσης το χωριό Δολιανά (7 χλμ. από Καλπάκι) κτισμένο καθώς βρίσκεται σε ύψος 550 μέτρων, με την υπέροχη φύση, τις ιστορικές εκκλησίες και  τη θαυμάσια θέα στην κοιλάδα του ποταμού Καλαμά, καθώς  διαθέτη ένα θαυμάσιο παραδοσιακό ξενώνα προτείνεται για διαμονή.

Πωγώνι, η ιστορία των Ανθρώπων 

Ο τοπικός θρύλος θέλει η περιοχή να οφείλει το όνομά της στον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Πωγωνάτο που έζησε εδώ για δυο ολόκληρα χρόνια (γύρω στο 700 μ.Χ.). Το Πωγώνι, λόγω τις νευραλγικής θέσης του, κατάφερνε πάντα να βρίσκεται στο προσκήνιο της ιστορίας. Μέσα στα πλαίσια της απέραντης Οθωμανικής αυτοκρατορίας, η γεωγραφική  ενότητα του Πωγωνίου ήταν για αιώνες ενιαία, έτσι ακριβώς όπως καθορίστηκε στον ιστορικό χρόνο από τις πληθυσμιακές μετακινήσεις και τις γεωπολιτικές ζυμώσεις της Βαλκανικής χερσονήσου. Ρωμιοί, Αλβανοί, Σλάβοι, Τούρκοι, Σαρακατσάνοι, Βλάχοι, Επτανήσιοι, Φράγκοι, Κωνσταντινουπολίτες, Βενετσιάνοι… αλληλοεπίδρασαν εδώ σε αυτό το σημαντικό σταυροδρόμι της  νοτιοδυτικής χερσονήσου του Αίμου, σε μια συνεχή κίνηση, ένα διαρκές εμπορικό, ανθρωπολογικό και κοινωνικό αλισβερίσι.  

Ήπειρος, οι περιπέτειες του 20ου αιώνα

Όταν στα χρόνια της Τουρκοκρατίας έγινε ο οδικός άξονας που σύνδεε το λιμάνι των Αγίων Σαράντα με το Αργυρόκαστρο και τα Γιάννενα, το Πωγώνι μα κυρίως τα χωριά Πωγωνιανή και Δελβινάκι αναδείχθηκαν σε σημαντικά εμπορικά κέντρα. Οι ευφυείς κάτοικοι απέδειξαν ότι εκτός από πεπειραμένοι κτηνοτρόφοι και γεωργοί, ήταν και επιτυχημένοι έμποροι, δραστήριοι μεταπράτες, μεταφορείς, αλλά και τεχνίτες. Έτσι άρχισαν τις συνδιαλλαγές με την Πόλη, ενώ η δράση τους έφτασε μέχρι τη Μολδαβία και τη Βλαχία με αποτέλεσμα τα κεφαλοχώρια να συγκεντρώσουν την οικονομική και πολιτιστική ζωή όλης της επαρχίας Πωγωνίου. Στις αρχές του 20^ου αιώνα, κινήματα, πόλεμοι, τοπικές συγκρούσεις, εξεγέρσεις,  οδήγησαν στη σταδιακή συρρίκνωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την επαναχάραξη των συνόρων. Ένα μεγάλο μέρος της γεωγραφικής και πολιτιστικής ενότητας που είχε ήδη καθιερωθεί με την ονομασία Πωγώνι, ενσωματώθηκε στην Ελληνική επικράτεια, πολλά χωριά όμως, με τη νέα χάραξη των συνόρων βρέθηκαν στην Αλβανία.

Περιοχή «Natura 2000» 

Η περιοχή του ανατολικού Πωγωνίου η οποία διατρέχεται από τον ποταμό Γορμό- παραπόταμο του Καλαμά- έχει χαρακτηρισθεί ως «περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλλους» και προστατεύεται από το δίκτυο «Natura 2000». Βέβαια και εδώ δεν λείπουν οι άστοχες ανθρώπινες επεμβάσεις, όπως η παράνομη αιμοληψία και σε αρκετά σημεία το μπάζωμα της κοίτης με αδρανή οικοδομικά υλικά και γεωργικά απορρίμματα.  Ενδιαφέρον τόσο για τη χλωρίδα και την πανίδα του, όσο και για τις όμορφες πεζοπορικές διαδρομές που μπορούν να πραγματοποιηθούν στην κοίτη του, είναι το φαράγγι του Κουβαρά στο Δολό.

Η λίμνη Ζαραβίνα

Σε απόσταση αναπνοής από τη βουή της εθνικής οδού Καλπακίου – Τελωνείου Κακκαβιάς, συναντάμε τη μικροσκοπική γαλάζια επιφάνεια της λίμνης Ζαραβίνα (45 χλμ. από Γιάννινα), που βρίσκεται σε ύψος περίπου 500 μέτρων πάνω από τη στάθμη της θάλασσας. Η λιμνούλα αυτή είναι γνωστή σαν λίμνη «Νίζερος» ή “Νεζερός”, ονομασία που έχει σλάβικη ρίζα. Πρόκειται για μια φυσική λίμνη με έκταση 310 στρεμμάτων και μέγιστο βάθος 31 μέτρα  ενώ θεωρείται από τις πιο βαθιές φυσικές λίμνες της Ελλάδας. Έχει καταταχθεί από τους ειδικούς στην ομάδα των καρστικών λιμνών που απαντώνται σε όλον τον κορμό των νοτίων ‘Αλπεων, της Ηπείρου των δυτικών πρανών της Πίνδου και της Πελοποννήσου. Ο εμπλουτισμός της γίνεται από επιφανειακές και υπολίμνιες πηγές. Τα πλεονάζοντα νερά κυλούν προς τον ποταμό Καλαμά μέσω του Νεζεραύλακα. Στη λεκάνη της ζουν και αναπαράγονται 11 είδη ψαριών, ενώ έχει αναφερθεί και η ύπαρξη της βίδρας. Η λίμνη υπάγεται στο δίκτυο προστασίας «NATURA 2000» με κωδικό GR2130010.

Λαογραφικό Μουσείο Πωγωνιανής

Στο χωριό Πωγωνιανή θα επισκεφθείτε κατόπιν συνεννόησης το Λαογραφικό Μουσείο που στεγάζεται σε κτίριο του 19^ου αιώνα. Εδώ ανάμεσα στα δεκάδες σκευή καθημερινής χρήσης θα δείτε δείγματα παραδοσιακών ενδυμασιών του Πωγωνίου, αλλά και παλιές φωτογραφίες όπως επίσης και έγγραφα που σχετίζονται με την ιστορία της περιοχής.

Οι κυριότερες διαδρομές και τα αξιοθέατα στο Πωγώνι

Για να γνωρίσεις πραγματικά τον τόπο σίγουρα δεν θα σου φτάσουν οι μέρες, αφού κάθε χωριό, κάθε φαράγγι και κάθε ποτάμι θα απαιτήσουν όλη την προσοχή σου. Συνήθως οι εξορμήσεις των περισσότερων από εμάς περιορίζονται -δυστυχώς- στον ανεπαρκή χρόνο του Σαββατοκύριακου. Αναγκαστικά λοιπόν για να έχετε τουλάχιστον μια σφαιρική εικόνα της περιοχής, θα σας προτείνω μια μεγάλη, αλλά ευχάριστη διαδρομή που σχηματίζει έναν κύκλο, περνά από τα σημαντικότερα χωριά και σας εξασφαλίζει μια πρώτη αλλά ουσιαστική γνωριμία με το Πωγώνι.

Πωγώνι, το ταξίδι ξεκινά…

Ακολουθώντας τον οδικό άξονα που συνδέει τα Γιάννενα με τη Μακεδονία δεν θα διανύσετε πάνω από 30 χιλιόμετρα έως το Καλπάκι, το οποίο θεωρείται «πύλη» για την επαρχία Πωγωνίου. Ο νέος δρόμος που συνδέει τα Γιάννενα με το τελωνείο της Κακαβιάς, μετέτρεψε το ιστορικό Καλπάκι σε οικονομικό και διοικητικό κέντρο της περιοχής. Αξίζει να επισκεφθείτε το Μνημείο των Πεσόντων που είναι αφιερωμένο στους άνδρες που έπεσαν στο πεδίο της μάχης κατά την Ιταλική εισβολή του 1940.  Αξιόλογο είναι και το Πολεμικό Μουσείο που περιλαμβάνει εκθέματα -όπλα, έγραφα, βιβλία κλπ.- εκείνης της περιόδου.

Δελβινάκι, ονομαστό κεφαλοχώρι

Προσέχοντας την κίνηση που δεν σταματά ποτέ (κυρίως από φορτηγά που κατευθύνονται από και προς την Αλβανία), ακολουθείτε το δρόμο για Κακαβιά. Περνάτε τη λίμνη Ζαραβίνα και μετά από 18 χλμ. φτάνετε στο Χάνι Δελβινακίου όπου θα στρίψετε δεξιά όπως δείχνουν οι ταμπέλες για Δελβινάκι. Το κεφαλοχώρι βρίσκεται σε ύψος 700 μ. περίκλειστο από βουνά χαμηλού υψομέτρου καλυμμένα από αρχαία δρυοδάση. Το Δελβινάκι αποτελεί ένα από τα πιο ζωντανά χωριά της επαρχίας, αφού κρατά κοντά του 1000 μόνιμους κατοίκους. Καθώς απέχει από την πρωτεύουσα του νομού μόλις 40 χιλιόμετρα, ενδείκνυται για διαμονή, αφού μάλιστα εδώ λειτουργούν και ξενώνες.  Το Δελβινάκι  με τα ευρύχωρα πετρόκτιστα αρχοντόσπιτά του, δεν άφησε αδιάφορους  τους ξένους περιηγητές του 19^ου αιώνα, όπως ήταν ο Pouqueville, ο Thomas Smart Hughes, ο Henry Holland,  αλλά και ο Λόρδος Βύρωνας που το επισκέφθηκε το 1809.Επίσης φημισμένες και ανώτατου επιπέδου ήταν οι  σχολές Παρθεναγωγείο και το Αρρεναγωγείο όπου διδάξαν σπουδαίοι δάσκαλοι, ανάμεσά τους ο ιερομόναχος Κωνστάντιος και ο λόγιος Γεώργιος Γαζής. Το αρχιτεκτονικό και ιστορικό ενδιαφέρον συγκεντρώνει η εκκλησία της Παναγιάς, κτίσμα του 1153.

Προς Πωγωνιανή

Από το Δελβινάκι με κατεύθυνση βορειοδυτική ακολουθούμε τον στενό και γεμάτο στροφές δρόμο που θα μας φέρει στην Πωγωνιανή, (16 χλμ.) το πάλαι ποτέ ακμάζον εμπορικό και πολιτιστικό κέντρο του Πωγωνίου με αξιόλογες εκκλησίες, σχολεία και ενδιαφέρον λαογραφικό μουσείο. Η Πωγωνιανή υπήρξε έδρα επισκοπής το 1863 και διοικητικό κέντρο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Από τα σημαντικότερα ιστορικά κτίρια είναι το λεγόμενο «Σαράι του Μπέη» που κατασκευάστηκε το 1880.

Πετρόκτιστα χωριά

Σε μικρή απόσταση από την Πωγωνιανή συναντάμε το χωριό Δολό ( 8 χιλιόμετρα). Και εδώ στο κέντρο του οικισμού δεσπόζει ο επιβλητικός ναός του Αγίου Νικολάου (τρίκλιτη βασιλική) που κτίσθηκε 1812. Όμως όλο το χωριό είναι ένα πραγματικό αξιοθέατο καθώς διαθέτει υπέροχα πετρόκτιστα σπίτια, παραδοσιακά γεφύρια όπως της Νοννούλως και του Κουβαρά και όμορφα ξωκλήσια όπως ο Άγιος Χριστόφορος, ο Άγιος Δημήτριος, η Αγία Τριάδα. Δημοφιλής στους πεζοπόρους είναι η διαδρομή που διασχίζει το φαράγγι του Κουβαρά και οδηγεί στην Πωγωνιανή (2,5 χλμ). Αν έχετε όχημα με κίνηση στους τέσσερεις τροχούς ενδιαφέρουσα είναι η χωμάτινη διαδρομή που συνδέει μέσα από το βουνό το Δολό με το Δελβινάκι (9 χλμ.)

 

Στην κοιλάδα του Γορμού ποταμού 

Ολοκληρώνοντας αυτόν τον ιστορικό και γεωγραφικό κύκλο στην ηπειρώτικη γη, συνεχίζουμε το οδοιπορικό μας με κατεύθυνση νοτιοδυτική οδηγώντας προς Ωραιόκαστρο. Αν σας περισσεύει λίγος χρόνος αξίζει να πραγματοποιήσετε μια σύντομη παράκαμψη και να πάτε στο παραδοσιακό χωριό Δρυμάδες (1050 υψόμ.) που βρίσκεται στις πλαγιές του όρους Νεμέρτσικα και σχεδόν ακουμπά στη μεθοριακή γραμμή. Από το χωριό Κάτω Μερώπη αναζητήστε το μοναστήρι του Ιωάννη του Βαπτιστή (1614) που βρίσκεται κρυμμένο μέσα σε δάσος βελανιδιών (1,8 χλμ. χωματόδρομος). Από το χωριό Παλαιόπυργος θα κατηφορίσετε το δύσβατο χωματόδρομο για το πετρογέφυρο ¨Γκρέτσι¨ (1830).

Το Ωραιόκαστρο είναι κτισμένο κοντά στις πηγές του ποταμού Γορμού. Εδώ έχουν έρθει στο φως υπολείμματα της αρχαίας ακρόπολης Ωραιοκάστρου, αλλά και ταφικών τύμβων, ενώ έχουν εντοπιστεί οικιστικά ίχνη που χρονολογούνται από την Ύστερη εποχή του Χαλκού μέχρι και την Ελληνιστική εποχή. Αξιόλογο είναι το  πετρόκτιστο δίτοξο  γεφύρι που βρίσκεται σε μικρή απόσταση από το κέντρο του χωριού (ρωτήστε να σας δείξουν το μονοπάτι).

Επόμενη στάση η παραδοσιακή Βήσσανη με τη φημισμένη σε όλη την Ήπειρο Ελληνική Σχολή, το Παρθεναγωγείο και τις λαμπρές εκκλησίες. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει αυτή της Ευαγγελίστριας -κτίσμα του 1630-. Άμεσα συνδεδεμένη με τους ντοπιους είναι και η μονή Άβελ (1776).  Aν φθάσετε μέχρι εδώ θα πρέπει να δείτε τις υπέροχες τοιχογραφίες και το σπάνιας τεχνικής επιχρυσωμένο τέμπλο.

ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ. ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΗ: Οδοιπορικό στα Μαστοροχώρια της Κόνιτσας

COPYRIGHT PHOTO: Theo Athanasiadis / Views Of Greece

COPYRIGHT TEXT: Germaine Alexakis/ Views Of Greece

“Views Of Greece” travel photojournalism: Discover the real Greece with the experts

Απαγορεύεται η αναδημοσίευση και γενικά η αναπαραγωγή του παρόντος με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή συνολικά, συμπεριλαμβανομένων των επιμέρους κειμένων ή και των φωτογραφιών χωρίς τη γραπτή άδεια του δημιουργού, σύμφωνα με τον νόμο Ν.2121/1993 και τη διεθνή σύμβαση της Βέρνης (που έχει κυρωθεί με το ν. 100/1975).  Η Πνευματική ιδιοκτησία ανήκει στον δημιουργό και αποκτάται χωρίς καμιά διατύπωση και χωρίς την ανάγκη ρήτρας απαγορευτικής των προσβολών της.

 

• Καλαμάς
• νομός Ιωάννινων
• πέτρινα γεφύρια
• Πωγώνι
• χωριά