Με μόλις 1453 μέτρα ύψος, το βουνό αυτό της Πίνδου τολμά και ορθώνει το ανάστημά του δίπλα στις πανύψηλες ακρώρειες της Βασιλίτσας, του Σμόλικα και του Λύγκου και δεν φοβάται τη… σύγκριση καθώς έχει να αντιπροτείνει πολλά και ακαταμάχητα φυσικά χαρίσματα.
Copyright photo: Theo Athanasiadis / Views Of Greece
Copyright text: Germaine Alexakis/ Views Of Greece
Όρλιακας το οικοσύστημα της Πίνδου σε μικρογραφία
Εδώ στην καρδιά του νομού Γρεβενών στον Όρλικα σ’ ένα μάλλον λιλιπούτειο βουνό που μοιάζει να “χάνεται” ανάμεσα στις δεκάδες πανύψηλες κορφές των γειτόνων του, συναντάμε το σύνολο σχεδόν όλων των χλωριδικών ειδών που υπάρχουν στην μεγαλύτερη οροσειρά της Ελλάδας. Σε αυτά τα πυκνά δάση ζουν και αναπαράγονται όλα τα μεγάλα και προστατευόμενα θηλαστικά, ενώ στο απόκρημνα βράχια των κορφών φωλιάζουν μερικά από τα πιο σπάνια αρπακτικά πουλιά.
Σπάνια είδη πανίδας και χλωρίδας στον Όρλιακα
Μέσα από φυσικές διεργασίες αιώνων η πολυμορφία του ορεινού αυτού όγκου ευνόησε την ανάπτυξη αρκετών και σπάνιων δασικών ειδών, όπως ο ραγοφόρος ίταμος ή μαυροέλατο, η άγρια πεύκη και το αρκουδοπούρναρο. Μεγάλες εκτάσεις καλύπτονται από μικτά δάση ελάτης, μαύρης πεύκης και βελανιδιάς, ενώ εντυπωσιακά είναι τα είδη των αγριολούλουδων όπως το άγριο γαρύφαλλο, η ίριδα, ο άγριος κρίνος, η πριμούλα, ο κρόκος και δεκάδες άλλα. Καταφύγιο και τροφή βρίσκουν εδώ αρκετά θηλαστικά, αρκούδες, λύκοι, ζαρκάδια, αγριογούρουνα και αγριόγατες. Στην πλούσια φτερωτή πανίδα, συμπεριλαμβάνονται ο σπάνιος μαυροπελαργός, το χρυσογέρακο, ο ασπροπάρης, φιδαετοί, γερακίνες, αλλά και μεγάλος πληθυσμός από κιρκινέζια.
Από το 1973 o Όρλιακας έχει δίκαια χαρακτηρισθεί ως “περιοχή ιδιαίτερου φυσικού και ιστορικού κάλλους”. Βρίσκεται στην περιφερειακή ζώνη του νεοσύστατου Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου και προστατεύεται-όσο βέβαια αυτό γίνεται πράξη στην ελληνική πραγματικότητα- από την υπάρχουσα νομοθεσία.
Το οικοσύστημα της Βόρειας Πίνδου απειλείται
Σύμφωνα με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία που χαρακτηρίζει τον Όρλιακα μαζί με τον γειτονικό όγκο του Τσούργιακα, ως σημαντικές για τα πουλιά περιοχές, οι κύριες απειλές για το οικοσύστημα είναι η υδροληψία από τον ποταμό Βενέτικο, το εξαντλητικό κυνήγι, η ανεξέλεγκτη διάνοιξη δρόμων, οι δραστηριότητες αναψυχής και η υπερβόσκηση των βοσκοτόπων. Σε όλες τις παραπάνω απειλές έρχονται να προστεθούν η ανεξέλεγκτη κατασκευή μικρών υδροηλεκτικών φραγμάτων που αλλάζουν άρδην την ορεινή τοπιογραφία άλλα και η τοποθέτηση θηριωδών ανεμογεννητριών ακόμη και μέσα σε αυστηρά προστατευόμενες περιοχές (άλλη μια Ελληνική πρωτοτυπία).
Κουπατσοχώρια, το τοπίο των ανθρώπων
Ανήσυχος τούτος ο τόπος, θαρρείς και η ορμή των νερών, το συνοφρύωμα των δασών, η παγωνιά των χιονισμένων κορυφογραμμών σμίλεψαν τον ατίθασο χαρακτήρα, αλλά και τη σκληράδα των ορεσίβιων κατοίκων του.
Ένα πλήθος ανθρώπινων κοινοτήτων κουρνιάζει στις μασχάλες του βουνού, αποτελώντας μια οικιστική ενότητα, γνωστή παλιά ως Κουπατσαραίϊκα χωριά, πιθανόν να πήραν το όνομά τους από την βλάχικη λέξη “κουπάτσου” που σημαίνει βελανιδιά, δένδρο που ακόμη κατακλύζει την κατάφυτη γύρω περιοχή. Τα Κουπατσοχώρια (Ζιάκας, Σπήλαιο, Περιβολάκι, Τρίκωμο, Μοναχίτι, Κοσμάτι) διασκορπίζονται περιμετρικά του Όρλιακα και κυρίως γύρω από την κοίτη του Βενέτικου που είναι ένας από τους σημαντικότερους βραχίονες του Αλιάκμονα. Οι Κουπατσαραίοι ήταν κατά παράδοση κτηνοτρόφοι. Όμως η εκτεταμένη χρήση των βοσκότοπων από Σαρακατσάνους και Βλάχους νομάδες τους έστρεψε στην οργάνωση μεταφορικών συναφιών(=ομάδων) που εξυπηρετούσαν τις αυξημένες ανάγκες των Βλάχων για παράδοση ξυλείας και κτηνοτροφικών προϊόντων στα παζάρια των πόλεων.
Προτεινόμενες εκδρομές με αυτοκίνητο
Γρεβενά – Ζιάκας
Η προσέγγιση στην ευρύτερη περιοχή είναι εύκολη υπόθεση αν ξεκινάς από τα Γρεβενά, (τα όποια μην ξεχνάμε ότι είναι πλέον εύκολα προσβάσιμα μέσω Εγνατίας οδού). Θα ακολουθήσετε το δρόμο για το χιονοδρομικό κέντρο της Βασιλίτσας, στο 9ο χιλιόμετρο, στο ύψος του χωρίου Μαυραναίοι, θα στρίψετε αριστερά προς το χωριό Ζιάκας όπου αξίζει να επισκευθείτε το ενδιαφέρον Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (24620 86055 http://kpe-ziaka.gr).
Ζιάκας – Σπήλαιο
Από το Ζιάκα όλοι οι εκδρομείς συνεχίζουν για το χωριό Σπήλαιο (4χλμ.) που κρύβεται πίσω από τα βράχια του Όρλιακα, σε σημείο με προνομιακή θέα τόσο προς τον Γρεβενιώτικο υψίπεδο, όσο και προς τη χαράδρα της Πορτίτσας. Σε αυτή την φυσικά οχυρή θέση έχουν έρθει στο φως υπολείμματα οικισμών από την πρώιμη εποχή του Σιδήρου (1100 π.Χ.) ενώ στη θέση Κούλια έχουν βρεθεί στοιχεία ( αγγεία κλπ ) που χρονολογούνται από την Νεολιθική εποχή. Όμως το χωριό Σπήλαιο έχει να περηφανεύεται κυρίως για τη μονή της Παναγιάς Σπηλιώτισσας, διάσημη σε όλη τη δυτική Μακεδονία για τον πλούτο και τα μετόχια της. Το ενδιαφέρον των επισκεπτών ωστόσο δεν μονοπωλείται από τον οικισμό.
Κατάβαση στο φαράγγι της Πορτίτσας
Σε ελάχιστη απόσταση απο το Σπήλαιο, στο βάθος μια πανέμορφης κοιλάδας που διασχίζει ο Βενέτικος ποταμός, συναντάμε την είσοδο του φαραγγιού της Πορτίτσας. Εδώ θα σας οδηγήσει μετά από 7 χλμ., ένας βατός δρόμος που ξεκινά από την πλατεία. Στο πιο στενό σημείο του φαραγγιού όπου τα χάσμα ανάμεσα στα κάθετα βράχια περιορίζεται σε ελάχιστα μετρά, το γεφύρι της Πορτίτσας ορθώνει το ένα και μοναδικό του τόξο (19ος αι΄).
Νομός Γρεβενών, γεφυρότοπος…
Λίγο πριν το χωριό Ζίακας στο ποταμάκι του Βελονιά (ένας από τους παραποτάμους του Βενέτικου) θα δείτε το όμορφο γεφύρι του Ζιάκα που κτίστηκε με σκοπό να εξυπηρετεί τους κατοίκους των χωριών Ζιάκας, Σπήλαιο, Τρίκωμο και Μοναχίτι. Τα δύο τόξα του, μια μεγάλη κεντρική καμάρα ύψους 7,5 μέτρων και μια αρκετά μικρότερη με κύριο σκοπό ν’ ανακουφίζεται η κατασκευή σε περίπτωση που το ποτάμι κατέβαζε πολύ νερό, χτίσθηκαν πιθανόν στα μισά του 19ου αιώνα και ήταν σε χρήση μέχρι τον Β. Παγκόσμιο πόλεμο.
Στο φαράγγι του Όρλιακα, κοντά στο χωριό Σπήλαιο συναντάμε το μονότοξο γεφύρι της Λιάτισας. Η τοποθεσία είναι γνωστή στους ντόπιους ως “πήδημα του κλέφτη”. Η παράδοση έχει συνδέσει αυτό το όνομα με την ιστορία του κλεφτόπουλου που προσπαθώντας να γλιτώσει από τους Τούρκους αναγκάστηκε να τολμήσει το πήδημα του φαραγγιού. Αφού γλίτωσε, έκτισε σε αυτό το σημείο ένα γεφύρι, εκπληρώνοντας έτσι το τάμα του.
Αφήνοντας πίσω το Ζιάκα και το Σπήλαιο κατευθυνόμαστε από το κομβικό σημείο των Μαυραναίων προς τα Τρίκωμο και Μοναχίτι. Στην αρχή τα χιλιόμετρα θα κυλήσουν σχετικά χαλαρά σε ένα τριγύρω αδιάφορο τοπίο. Όμως λίγο πριν από το Τρίκωμο (ή Ζάλοβο) το περιηγητικό ενδιαφέρον κορυφώνεται στο όμορφο δίτοξο γεφύρι του Καγκέλια που προσεγγίζεται με σύντομη παράκαμψη από τον κεντρικό δρόμο.
Στο ίδιο ποτάμι και λίγο πιο κάτω συναντάμε το διάσημο γεφύρι του Αζίζ-Αγά (3 χλμ. δυτικά του χωριού Τρίκωμο), ένα από τα μεγαλύτερα και πιο εντυπωσιακά γεφύρια της Μακεδονίας (18ος αι) με ύψος 15 μέτρων και συνολικό μήκος 71 μέτρα. Το γεφύρι οφείλει το όνομά του στο Αζίζ Αγά, τον χρηματοδότη του έργου.
Δυο πεζοπορικές διαδρομές για όλους
1. Προς κορφή (1 ½ ώρα )
Από το κέντρο των Γρεβενών ακολουθούμε με το όχημά μας τις ταμπέλες προς Χιονοδρομικό κέντρο Βασιλίτσας. Στο ύψος του χωριού Μαυραναίοι στρίβουμε προς χωριό Ζιάκα (28 χλμ. Από Γρεβενά), που βρίσκεται στις βορειοανατολικές υπώρειες του Όρλιακα και χρησιμοποιείται ως εφαλτήριο για τις εξορμήσεις στο βουνό. Στη συνέχεια ακολουθούμε τον ασφάλτινο δρόμο Ζιάκα – Περιβολίου για 6,5 χιλιόμετρα και φτάνουμε στη Ράχη Καραστέργιου. Από εδώ ξεκινά στην αρχή χωματόδρομος και στη συνέχεια μονοπάτι που καταλήγει στην ψηλότερη κορφή του Όρλιακα (υψόμ. 1453).
2. Σπήλαιο – Φαράγγι Πορτίτσας (40 λεπτά)
Φτάνοντας στο Σπήλαιο αναζητούμε την πλατεία του παλιού δημοτικού σχολείου. Από εδώ ξεκινά η αναπαλαιωμένη λιθόκτιστη στράτα που οδηγεί στο φαράγγι της Πορτίτσας (υπάρχουν ταμπέλες). Το μονοπάτι μ’ ένα συνεχές αλλά ευχάριστο ζικ –ζακ κατεβαίνει προς το φαράγγι προσφέροντας παράλληλα θαυμάσια θέα στην κοιλάδα. Παντού θα συναντήσετε πινακίδες και δεν υπάρχει καμία απολύτως πιθανότητα να μπερδευτείτε.Συνολικά από το χωριό Σπήλαιο (υψ. 950) ως το γεφύρι (υψ.650) καλύπτουμε μια υψομετρική διαφορά 300 μέτρων. Το φαράγγι σε αυτό το σημείο είναι εντυπωσιακά στενό. Το καλοκαίρι όταν η στάθμη του νερού είναι χαμηλή, οι πεζοπόροι μπορούν να περπατήσουν στην κοίτη με το νερό να φθάνει μέχρι το γόνατο, για περίπου 200 μέτρα μέσα στο βράχινο χάσμα.
Περιπέτειες με ασφάλεια
Για περισσότερη σιγουριά και ασφάλεια στις εξορμήσεις σας μπορείτε να έρθετε σε επαφή με το Γραφείο Οικοτουρισμού Βόρειας Πίνδου OVERLAND που διαθέτει έμπειρους συνοδούς βουνού και θα οργανώσει για εσάς πεζοπορικές οικοδιαδρομές, διασχίσεις με 4χ4, μανιταρο-εξορμήσεις κλπ τηλ. 6977772542.
ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ.ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΗ: Μαγευτική διαδρομή στις παρυφές του Σμόλικα
Γιατί να καταστρέψεις τις διακοπές σου; ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ ΠΟΥ ΣΕ ΑΦΟΡΑΑπαγορεύεται η αναδημοσίευση και γενικά η αναπαραγωγή του παρόντος με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή συνολικά, συμπεριλαμβανομένων των επιμέρους κειμένων ή και των φωτογραφιών χωρίς τη γραπτή άδεια του δημιουργού, σύμφωνα με τον νόμο Ν.2121/1993 και τη διεθνή σύμβαση της Βέρνης (που έχει κυρωθεί με το ν. 100/1975). Η Πνευματική ιδιοκτησία ανήκει στον δημιουργό και αποκτάται χωρίς καμιά διατύπωση και χωρίς την ανάγκη ρήτρας απαγορευτικής των προσβολών της.
“Views Of Greece” travel photojournalism – Discover the real Greece with the experts